Η ΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗ ΑΝΤΙΒΙΟΤΙΚΩΝ ΣΤΗΝ ΚΥΠΡΟ (μελέτη 1997)

Η ΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗ ΑΝΤΙΒΙΟΤΙΚΩΝ ΣΤΗΝ ΚΥΠΡΟ
Του Κυριάκου Γεωργίου "Η κατάχρηση αντιβιoτικών κάνει τα μικρόβια πιο ανθεκτικά…. αντί να τα σκοτώνει!" Αυτό ήταν το μήνυμα μιας αφίσας που κυκλοφόρησε το Υπουργείο Υγείας τον περασμένο Απρίλη, μέσα στα πλαίσια της Παγκόσμιας Ημέρας Υγείας. Τι είναι τα αντιβιοτικά; Ποία είναι η κατανάλωση τους, σε σύγκριση με άλλες χώρες για τις οποίες υπάρχουν σχετικές πληροφορίες; Υπάρχει κατάχρηση αντιβιοτικών στην Κύπρο; Έχουν δημιουργηθεί ανθεκτικά μικρόβια στα αντιβιοτικά; Στο κείμενο που ακολουθεί θα προσπαθήσω να δώσω μερικές απαντήσεις στα πιο πάνω ερωτήματα γιατί πιστεύω ότι το θέμα ενδιαφέρει αρκετό κόσμο μια και σχετίζεται με την υγεία.
Τα αντιβιοτικά είναι φυσικά παράγωγα μικροοργανισμών και δρουν εναντίον άλλων μικροοργανισμών (αντι-βιοτικά). Αρχικά όταν ανακαλύφθηκαν και άρχισε η χρήση τους στην ιατρική πριν περίπου 50 χρόνια , υπήρχαν μόνο φυσικά παράγωγα. Αργότερα όμως έγινε κατορθωτή η παραγωγή ημισυνθετικών παραγώγων και αργότερα και συνθετικών. Γι’αυτό ο όρος αντιβιοτικά έχει αντικατασταθεί σήμερα με τον όρο αντιμικροβιακά φάρμακα που είναι και ο ορθός, παρόλο που συνεχίζει να χρησιμοποιείται ευρέως ο όρος αντιβιοτικά. Στο κείμενο θα χρησιμοποιούνται και οι δυο όροι.
Η πρώτη ανακάλυψη αντιβιοτικού και συγκεκριμένα της πενικιλίνης έγινε τυχαία από τον Alexander Fleming το 1926. Δεν απομονώθηκε όμως το αντιβιοτικό. Η απομόνωσή του έγινε αργότερα γύρω στο 1940. Το 1944 στη διάρκεια του 2ου Παγκοσμίου Πολέμου άρχισε η χρήση του. Αργότερα ανακαλύφθηκαν και άλλα αντιβιοτικά όπως η στρεπτομυκίνη, οι τετρακυκλίνες κλπ.
Η ανακάλυψη των αντιβιοτικών επέφερε επανάσταση στη θεραπεία των λοιμώξεων και έδωσε ελπίδες στον ιατρικό κόσμο ότι σύντομα θα ήταν δυνατή η καταπολέμησή τους. Πενήντα και πλέον χρόνια μετά την ανακάλυψη των πρώτων αντιβιοτικών, και παρόλο ότι έχουν ανακαλυφθεί πολύ ισχυρά αντιβιοτικά, οι λοιμώξεις δεν έχουν εκλείψει. Τα τελευταία χρόνια η μικροβιακή αντοχή άρχισε να παίρνει εκρηκτικές διαστάσεις. Τα μικρόβια κατορθώνουν με διάφορους τρόπους να δημιουργούν αντοχή στα αντιμικροβιακά φάρμακα με ρυθμούς πιο γρήγορους από ότι η επιστήμη ανακαλύπτει νέα αποτελεσματικά αντιμικροβιακά φάρμακα. Εδώ πρέπει να αναφερθεί ότι η έρευνα για ανακάλυψη ενός νέου αντιβιοτικού ή άλλου φαρμάκου προϋποθέτει τεράστιες δαπάνες ( περίπου £200 εκατομ.), γι’ αυτό οι φαρμακευτικές εταιρίες είναι απρόθυμες να επενδύσουν σε τέτοιες έρευνες. Πολλές φορές το κόστος των νεώτερων αντιβιοτικών είναι δυσανάλογο με το πλεονέκτημα ή όφελος που προσφέρουν.
Μέχρι πριν λίγα χρόνια ήταν αδύνατη η πραγματοποίηση συγκριτικών μελετών σχετικά με την κατανάλωση αντιμικροβιακών ή άλλων φαρμάκων, επειδή δεν υπήρχε κοινά αποδεκτό σύστημα. Με την εφαρμογή της μεθοδολογίας ATC/DDD από διάφορες χώρες, έγινε κατορθωτή η πραγματοποίηση τέτοιων μελετών. Η μεθοδολογία αυτή εφαρμόστηκε αρχικά στη Νορβηγία . Αργότερα έγινε αποδεκτή από την Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας και σήμερα χρησιμοποιείται σε πολλές χώρες περιλαμβανομένης και της Κύπρου.
Σύμφωνα με τη μεθοδολογία ATC/DDD τα φάρμακα ταξινομούνται σε διάφορες ομάδες με το σύστημα ATC( Anatomical Therapeutic Chemical) ανάλογα με την περιοχή που δρούν στο σώμα καθώς και τα θεραπευτικά και χημικά χαρακτηριστικά τους.Εδώ σημειώνεται.ότι τα αντιβιοτικά ταξινομούνται σε 8 ομάδες. Για κάθε φάρμακο καθορίζεται επίσης το DDD(Daily Defined Dose=Συμβατική Ημερήσια Δόση ). Σαν Συμβατική Ημερήσια Δόση είναι η γενικά αποδεκτή μέση ημερήσια δόση θεραπείας ενήλικα π.χ για την αμπικιλλίνη το DDD είναι 2 γραμμάρια δηλαδή 4 καψούλες των 500 mg .
Οι συγκριτικές μελέτες γίνονται σε Συμβατικές Ημερήσιες Δόσεις ανά χίλιους κατοίκους ανά ημέρα (DDD /1000κατοίκ./ ημέρα ).Έτσι παρακάπτονται οι όποιες διαφορές που θα δυσχέραιναν τη σύγκριση, αν χρησιμοποιείτο άλλο μέγεθος όπως το κόστος, ο αριθμός των κουτιών κλπ.Στο Σχήμα 1 φαίνεται η συνολική κατανάλωση αντιμικροβιακών φαρμάκων στην Κύπρο όσο και σε διάφορες άλλες χώρες σε DDD/1000 κατοίκ./ημέρα. . Η κατανάλωση αντιβιοτικών στην Κύπρο βασίζεται στις εισαγωγές του ιδιωτικού τομέα, στη διάθεση αντιβιοτικών από τον κυβερνητικό τομέα ως και στη διάθεση αντιβιοτικών στην αγορά από τις κυπριακές φαρμακοβιομηχανίες.

Η κατανάλωση αντιβιοτικών για την Κύπρο καλύπτει την περίοδο 1990-1996. Για τις άλλες χώρες με τις οποίες γίνεται η σύγκριση τα στοιχεία αναφέρονται στη περίοδο 1990-1993. Από τα στοιχεία στο Σχήμα 1 είναι φανερό ότι η κατανάλωση αντιβιοτικών στην Κύπρο είναι μεγαλύτερη από όλες τις άλλες χώρες. Σύμφωνα με τα διαθέσιμα στοιχεία ,μόνο η κατανάλωση της ομάδας J01C (πενικιλλίνες) στην Κύπρο το 1992, είναι ίση με την συνολική κατανάλωση των αντιβιοτικών στην Δανία. Επίσης η κατανάλωση της ομάδας J01D (κεφαλοσπορίνες) που περιλαμβάνει μερικά από τα νεώτερα αντιβιοτικά ευρέως φάσματος, είναι 25 φορές μεγαλύτερη από τη Δανία, 8 φορές από τη Νορβηγία και 4 φορές από τη Σουηδία,όπως φαίνεται και στο Σχήμα 2. Βρίσκεται στα ίδια επίπεδα με την Ελλάδα . Εδώ πρέπει να αναφερθεί ότι σύμφωνα με τη Φαρμακευτική Νομοθεσία ,τα αντιβιοτικά χρειάζονται ιατρική συνταγή για τη χορήγησή τους η οποία δεν μπορεί να επαναληφθεί. Συνεπώς η κατανάλωσή τους οφείλεται στη συνταγογράφησή τους από τους γιατρούς , αν εξαιρέσουμε μια μικρή ποσότητα που ενδεχομένως, χορηγείται χωρίς ιατρική συνταγή από τα ιδιωτικά φαρμακεία, κατά παράβαση της νομοθεσίας.

Σε πολλές χώρες της Ευρώπης περιλαμβανομένης και της Ελλάδας ,καταβάλλεται προσπάθεια για πιο ορθολογιστική χρήση των αντιμικροβιακών φαρμάκων, ώστε να αποφευχθεί όσο είναι δυνατό η ανάπτυξη αντοχής των μικροβίων σ’αυτά. Πριν δυο χρόνια ομάδα πανεπιστημιακών από την Ελλάδα επισκέφθηκε την Κύπρο με σκοπό να βοηθήσει προς την κατεύθυνση αυτή.Τα μέτρα ποθ έχουν ληφθεί στην Ελλάδα είχαν σαν αποτέλεσμα την σταθεροποίση της κατανάλωσης των αντιβιοτικών γύρω στα 21 DDD/1000κατοικ./ημέρα. Σε αντίθεση στην Κύπρο παρατηρείται μια συνεχής αύξηση όπως φαίνεται και στο Σχήμα 1. Από το 1990 μέχρι το 1996 υπήρξε αύξηση 37% περίπου.
Όπως αναφέρεται και πιο πάνω, τα τελευταία 10 χρόνια, η μικροβιακή αντοχή στα διάφορα αντιμικροβιακά φάρμακα, άρχισε να παίρνει ανησυχητικές διαστάσεις, κυρίως όσον αφορά τις νοσοκομειακές μικροβιακές λοιμώξεις. Αυτό οφείλεται μεταξύ άλλων και στην ευρεία και αλόγιστη χρήση τους. Πολλά αντιβιοτικά που στο παρελθόν ήταν αποτελεσματικά εναντίον διαφόρων μικροβίων, άρχισαν να χάνουν ή έχουν χάσει την αποτελεσματικότητα τους. Τόσο στις Ηνωμένες Πολιτείες όσο και στο Ηνωμένο Βασίλειο έχουν παρατηρηθεί περιπτώσεις μικροβίων (εντερόκοκκων) που κανένα από τα αντιβιοτικά που υπάρχουν δεν μπορεί να τα καταπολεμήσει. Σε πολλά αντιβιοτικά ευρείας χρήσης έχει αναπτυχθεί αντοχή ορισμένων μικροβίων σ’ αυτά που κυμαίνεται από 50-90% πράγμα που σημαίνει ότι τα αντιβιοτικά αυτά είναι σχεδόν άχρηστα. Πολλοί επιστήμονες πιστεύουν ότι στο σύντομο μέλλον θα χρειαστεί να αντικατασταθούν όλα τα αντιμικροβιακά φάρμακα που υπάρχουν σήμερα, επειδή θα καταντήσουν άχρηστα λόγω της ανάπτυξης αντοχής από τα μικρόβια.
Αντοχή μικροβίων στα αντιβιοτικά παρατηρείται και τον τόπο μας. Σύμφωνα με ορισμένα στοιχεία του Μικροβιολογικού Τμήματος του Κλινικού Εργαστηρίου του Γενικού Νοσοκομείου Λευκωσίας σε ορισμένα αντιβιοτικά ευρείας χρήσης υπάρχει πολύ ψηλή μικροβιακή αντοχή. Σε πολλές περιπτώσεις η αντοχή αυτή ξεπερνά το 50% και σε ορισμένες φθάνει το 90%.
Για να περιοριστεί το πρόβλημα της ανάπτυξης αντοχής των μικροβίων στα αντιβιοτικά ή τουλάχιστο σ'αυτά που συνεχίζουν να είναι ακόμη αποτελεσματικά, είναι απαραίτητη η λήψη μέτρων για περιορισμό της χρήσης τους εκεί που πραγματικά χρειάζεται. Σε αντίθετη περίπτωση θα προκύψουν καταστροφικές συνέπειες. Σε πολλές χώρες άρχισαν ήδη να λαμβάνονται τέτοια μέτρα κυρίως στα νοσοκομεία όπου υπάρχουν και τα μεγαλύτερα προβλήματα. Η εκστρατεία του Υπουργείου Υγείας του περασμένου Απρίλη για πιο ορθολογιστική χρήση των αντιβιοτικών εντάσσεται μέσα στα πλαίσια αυτά. Αναμένεται ότι θα δώσει κάποια αποτελέσματα. Οι προσπάθειες πρέπει να συνεχιστούν και να ενταθούν, ώστε να αποφευχθούν δυσάρεστες συνέπειες στο μέλλον.

Λευκωσία, 9/7/1997
Ο Κυριάκος Γεωργίου είναι Πρώτος Φαρμακοποιός στις Φαρμακευτικές Υπηρεσίες (Nicosia, Cyprus)